Stara Zenica

Kod nas se ljudi svađaju oko raznih stvari. Dovoljno je da neko ima kontra stav ili neku drugu verziju jednog događaja i eto ti prepirke. Tako sam neki dan u jednom malenom čaršijskom kafiću gdje se okupljaju endemski primjerci zeničkih starosjedioca prisustvovao svađi oko toga šta je starije - Pišće ili Sejmen? Ne da meni đavo mira i ja prionem na istraživanje...

Ako ćemo gledati po najstarijim očuvanim spomenicima onda je najstarije Bilmišće jer su tamo nađeni tragovi rimske bazilike. Prvi put spomenuta neka lokacija u sačuvanom dokumentu je Bilino polje (Bolino poilo) koje se spominje pri činu abjuracije (šta god to bilo), 8. aprila 1203. godine koji je potpisao Kulin Ban, a spominje se i u povelji Mađarskog kralja Bele IV-og od 20. jula 1244. godine.

Tursko-osmanlijska vojska je osvojila ovaj kraj 1463. godine a prvi potpisani tefter datira iz 1489. godine i u njemu piše da trg Zenica broji 96 domaćinstava, od toga 8 muslimanskih. Već 1570. godine Zenica broji 330 kuća i 2000 stanovnika.

Polovinom XVII st. u izvještaju biskupa Marijana stoji da kasaba Zenica ima 300 turskih kuća i 4 džamije . Pretpostavlja se da je najstarija Sultan Ahmedova džamija a na kamenoj ploči na Sejmenskoj džamiji piše da je građena 912. godine po Hidžri, što bi trebalo biti po mojoj računici negdje 1506-07 godine. Kasnije je napravljena i Potočka džamija, ali ne mogu skontat' koja je bila onda četvrta spomenuta džamija.

Krajem XVII stoljeća Zenica je bila spaljena do temelja od strane Eugena Savojskog, a za uzvrat ostavio nam je drvenu ćupriju koja se i do dana današnjeg naziva Drveni most. Nazivi mahala tog vremena bili su: Kočeva, Trgovišće, Lonđa, Jalija, Sejmen, Odmut.

Sredinom XIX stoljeća u Zenicu su doselili katolici i pravoslavci. Pravoslavci, mahom trgovci, su se naselili u jednoj mahali koja se do dana današnjeg zove Srpska mahala, a imali su malu crkvu koja se nalazila iza današnje sinagoge.

Tokom tridesetih i četrdesetih godina devetnaestog vijeka počelo je doseljavanje katolika iz Dalmacije (100 kuća). Napravljena je kapelanija u Crkvicama zbog veće populacije katolika, kao ispostava Guče Gore.

Pred kraj turske vladavine u zeničkoj čaršiji bilo je 26 ugostiteljskih objekata, 3 hana, 14 mehana, 8 kafana i 3 aščinice.

Pred kraj XIX vijeka u Zenici je napravljena i sinagoga, a ranije je bila napravljena i crkva Sv. Josipa koja se i danas nalazi na Mokušnicama (1868. godine). Iz natpisa na Čaršijskoj džamiji vidi se da je ona obnovljena na zahtjev sultan Abdul Aziza (nakon poplave 1872.). Poznata Hadži-Mazića kuća je završena 1835.g.

Eto to bi bilo to o istoriji Zenice, do Austrougarske, što sam uspio skupiti. Obzirom da se Pišće ne spominje u ovim faktima opkladu je dobio onaj naš sugrađanin koji je rekao da je Sejmen stariji.
Od bitnih stvari koje sam doznao je kako su nastale Crkvice, mjesto gdje u Zenici život počinje i završava.

P.S. O Austrougarskoj vladavini pišem kada skupim dovoljno informacija. Mislim da će to biti mnogo zanimiljivije i opširnije poglavlje Zeničke istorije.